Արմենուհի Ատեփանյանը մի շարք մանրամասներ պատմեց եղբոր կյանքի, գործունեության եւ իհարկե Արցախյան պատերազմին մասնակցելու մասին:

Ներկա էին դպրոցականներ, երիտասարդներ եւ պարզապես խանութի այցելուներ, ովքեր անմասն չմնացին հանդիպմանը մասնակից դառնալուց: 

Եղբայրը դեռ դպրոցական տարիներից աչքի է ընկել գրագիտությամբ եւ հայրենիքի հանդեպ ունեցած սիրով: Երբ 4-րդ դասարանում Վարդանին հարցրել են, թե արդյոք Սամվելը ճիշտ է արել, որ սպանել է մորն ու հորը, Վարդանը պատասխանել է. «Այո՛, քանի որ մի ամբողջ հայրենիքի հարց է եղել»: 

Վարդանի հայրենասիրական նկրտումներն արտահայտվել են նրա շարադրություններում, որոնցում աննկարագրելի մտքեր է արտահայտել: Քույրը Վարդանի շարադրություններն ու նամակները հավաքել է եւ տպագրել հենց եղբոր ձեռագրով: Դրանցից մի քանիսը նա ընթերցեց ներկաների համար:

1983 թ. դիմել է զինկոմիսարիատ, որ իրեն ուղարկեն Աֆղանստան՝ դեսանտային զորամաս։ 1984 թ. մեկնել է Աֆղանստան՝ ծառայելու եւ կռվելու, 1986 թ.-ին էլ վերադարձել է հերոսացած։

«Նա չափազանց հեռատես էր եւ զգում էր, որ ինչ-որ բան է լինելու: Նույնիսկ նրա զինակից ընկերներն ասում էին, որ իրենք այդ ժամանակ չէին հասկանում, որ Վարդանը չէր կռվում Աֆղանստանի, աֆղանների համար, այլ կռվում էր թուրքի դեմ: Աֆղանստանից նամակներ էինք ստանում, որոնք նա միանգամից էր գրում՝ 10-15 հատ, թողնում զորամասում ու գնում հատուկ գործողությունների, իսկ զորամասի տղաները հերթով ուղարկում էին: Մեզ ասում էր, թե Հունգարիայից է գրում, սակայն այդ նույն ժամանակ վիրավոր էր հոսպիտալում: Մայրս իհարկե կասկածում էր, որ Վարդանը հենց Աֆղանստանում է գտնվում, եւ մի օր ծանոթներից մեկից էլ պարզում է, որ իրոք Աֆղանստանում է»,- պատմում է քույրը: 

«Քանի կա թուրքը, հայը խաղաղ ապրելու ու խաղաղ ննջելու իրավունք չունի: Պետք է դառնալ զինվոր, այն էլ՝ մարտունակ զինվոր, որովհետեւ մենք նրանց մեծ երազի ճանապարհին ենք: Գալու է պահը, եւ նրանք փորձելու են վերջնականապես լուծել Հայկական հարցը»: 

Քրոջ խոսքով՝ եղբայրը շատ հասկացող էր ամեն հարցում: «1988 թվականին, երբ սկսվեց շարժումը, Վարդանն ասում էր. «Ի՞նչ խաղաղ ցույցեր, միտինգներ, այնքան արյուն դեռ պիտի հոսի: Եղբայրը եղբորը հող չի տալիս, ուր մնաց՝ թուրքը՝ հային»: Ես միշտ մտածում էի, թե ինչու է Վարդանը խոսում պատերազմի մասին: Այդ ժամանակ խիստ հսկվում էին ե՛ւ օդային, ե՛ւ ցամաքային ճանապարհները, իսկ նրանք էլ զենքի տեղափոխմամբ էին զբաղված: Եղբայրս Արցախ մտել է որպես դերասան, իսկ հետո արդեն իր աֆղանական հմտություններով եւ գիտելիքներով կիսվել տղաների հետ»,- պատմում է քույրը: 

Շուշիի ազատագրման մասին պատմելիս Արմենուհի Ստեփանյանը նշեց. «Վարդանը հայկական գերեզմանոց է գնացել ու կաթիլ-կաթիլ գինու շշից կաթեցրել նահատակների շիրիմներին ու բարձր գոռալով՝ ասել. «Մեր պապե՛ր, Շուշին ազատագրված է… հանգստացե՛ք»: Մայիսի 9-ին արդեն փաստ էր, որ Շուշին ազատագրվել է, այնուհետեւ՝ նաեւ Լաչինը: Հետո շարժվել են Զարիսլու գյուղի ուղղությամբ՝ պաշտպանելու ստրատեգիական նշանակություն ունեցող ավտոճանապարհը։ Նա ականապատել է ճանապարհը, ինչն էլ նպաստել է, որ ադրբեջանցիներն առաջ չշարժվեն»:

Քրոջ հավաստմամբ՝ Վարդանը շատ լավ էր տիրապետում ականներին, սակայն միշտ ասում էր, որ ականի պայթյունից է զոհվելու. «Ես պատերազմին շատ եմ պետք, ինձ գնդակ չի կպչի, իսկ եթե զոհվեմ, միայն դավադիր ականից կլինի»:

Eritasard.am-ի թղթակցի այն հարցին, թե արդյոք ցանկություն չի ունեցել իր մասնագիտությամբ զբաղվելու, Արմենուհի Ստեփանյանը նշեց. «Երբ Վարդանին առաջարկել են իրավաբանականում դասախոսել, նա ասել է. «Ինչ միամիտ մարդ ես, պատերազմից հետո իմ նմանները ողջ չեն մնում»: Նա լավ պատմություն էր ուսումնասիրել, շատ էր կարդացել, իսկ մեր պատմության մեջ բազում դեպքեր կան, որ պատերազմի կարկառուն դեմքերը խանգարում են»:

Արմենուհի Ստեփանյանը նշեց նաեւ, որ եղբոր մասին կարող է անվերջ խոսել, քանի որ, ի վերջո, Դուշման Վարդանի քույրն է, ու առաջին հերթին բոլոր իրավիճակներում առաջնորդվում է հենց որպես նրա քույր, իսկ հետո՝ Արմենուհի Ստեփանյան, քանի որ գիտի, թե ինչը եղբորը դուր կգար, ինչը՝ ոչ, ինչ կասեր յուրաքանչյուր պահին, կամ ինչ չէր ասի: 

Ինչ խոսք, Վարդան Ստեփանյանը կարող էր հաջողության հասնել յուրաքանչյուր ոլորտում, սակայն նա ընտրեց զինվորի ճանապարհը՝ ապրելով ընդամենը 26 գարուն: 

«Եթե զոհվեմ, զինված, մաքուր հագնված կգաք թաղմանս ու գլխիս տակ դաշույն կդնեք, որ էն աշխարհում էլ պայքարեմ»:

Այն, ըստ էության, խաղագիրք է, որն ինքնատիպ մի փորձ է՝ մեկ անգամ եւս հաղորդակից դառնալու հայ գրականության նշանավոր անուններից մեկի՝ Մկրտիչ Խերանյանի ստեղծագործական հետաքրքիր աշխարհին, նրա կյանքի ուշագրավ դրվագներին: Գրքի ստեղծման գաղափարը հեղինակին առաջարկել են Մկրտիչ Խերանյանի թոռները՝ Եղիշե Խերանյանն ու Վարուժան Մնացականյանը: Վերջինս նաեւ գրքի խմբագիրն է: 

Սկզբում հեղինակը թերահավատորեն է մոտեցել, սակայն աշխատանքի ընթացքում հասկացել է, որ այդպիսով կարելի է բարձրաձայնել Մկրտիչ Խերանյան անունն ու մարդկանց ծանոթացնել նրա աշխատանքների հետ: 

Ցոլակ Կանթեղի խոսքով՝ ներկա պահին շատ խաչբառեր կան, սակայն դրանք չեն համապատասխանում մեզ ու մեր խառնվածքին, քանի որ դրանք երբեմն խեղաթյուրում են մեր իրականությունը: 

«Այս գրքի միջոցով ես փորձել եմ ներկայացնել մի մարդու, ով չի արժեւորվել եւ չի ներկայացվել ժողովրդին: Նա Մկրտիչ Խերանյանն է: Սա լավ միջոց է ժողովրդին Մկրտիչ Խերանյանի գրական ժառանգությանը ծանոթացնելու համար: Ընթերցողն այդպիսով  կարող է հաղորդակցվել նրա հետ: Ամբողջ աշխատանքը ես կատարել եմ առանց համակարգչի՝ գրականությունն ու նկարչությունը համադրելով մեկ՝ «Լինեի…» գրքում»,- նշեց Ցոլակ Կանթեղը:

Վերջինս նաեւ ներկաների համար ընթերցեց խաչբառի ստեղծման պատմությունը, առանձնահատկությունները:

Գրքի խմբագիր, Մկրտիչ Խերանյանի ավագ թոռ Վարուժան Մնացականյանն անկեղծացավ ներկաների հետ՝ նշելով. «Մենք լավ գիտեինք՝ ով է նա: Յուրաքանչյուր հանդիպում տոն էր: Այդ տոնը ես եւ Եղիշեն կրում ենք մեր մեջ, մշտապես աշխատում նրա նյութերի, գրքերի հետ, այդպիսով՝ վերապրում նրա կենդանի ժամանակները: Ցոլակ Կանթեղը ոչ միայն նկարիչ է, այլեւ, ինչպես ես եմ սիրում ասել, ժամանակագետ: Նա ե՛ւ մեծերին, ե՛ւ փոքրերին հաղորդակից է դարձնում մեր գրականությանը: Գրքի աշխատանքային գործընթացը հաճելի էր ու ոգեւորիչ, քանի որ մենք, կարելի է ասել, շփվում էինք նրա աշխատանքի, ձեռագրի եւ թղթի հետ»:

Եղիշե Խերանյանն իր հերթին կարեւորեց այն հանգամանքը, որ այդ գրքի միջոցով ընթերցողը կարողանում է ճանաչել ոչ միայն Մկրտիչ Խերանյանին, նրա աշխատանքները, այլեւ ուսումնասիրել մակարդակով խաչբառ: 

Նրա խոսքով՝ այդ գործընթացը շարունակական բնույթ է կրելու, քանի որ դեռ շատ աշխատանքներ կան, որոնք անհրաժեշտ է հանրությանը ներկայացնել: Եղիշե Խերանյանը հույս հայտնեց, որ մինչեւ 2019 թվականը, երբ լրանում է Մկրտիչ Խերանյանի 120-ամյակը, շատ աշխատանքներ կտպագրվեն: 

Գրքի հեղինակն իր հերթին շնորհակալություն հայտնեց «Նոյյան տապան» գրատանը՝ գրքի շնորհանդեսն անցկացնելու համար: